Ε. Συμεωνίδου-Καστανίδου, Κατάχρηση εξουσίας & ανθρώπινα δικαιώματα, 2013

Πρόλογος

Συντομογραφίες

ΜΕΡΟΣ Α΄

ΚΑΤΑΧΡΗΣΗ ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΗΣ ΕΞΟΥΣΙΑΣ

Ι. ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΗ ΒΙΑ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ

1. Εισαγωγή

2. Προσβολές της προσωπικής ελευθερίας

2.1. Η προσαγωγή στο αστυνομικό τμήμα ως στερητικό ή περιοριστικό της ελευθερίας μέτρο

2.2. Οι προϋποθέσεις νόμιμου περιορισμού της ελευθερίας

2.3. Ποινική ευθύνη για την παράνομη προσβολή της ελευθερίας

3. Προσβολές της τιμής και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας

3.1. Προσβολή της τιμής κατά τη σύλληψη

3.2. Προσβολές της αξιοπρέπειας κατά τη σύλληψη ή πραγματοποίηση έρευνας

3.3. Προσβολή της αξιοπρέπειας κατά την κράτηση στο αστυνομικό τμήμα

3.4. Προσβολή της αξιοπρέπειας για την απόσπαση ομολογίας ή την τιμώρηση του κρατουμένου

4. Προσβολές της ζωής

4.1. Το άρθρο 2 της ΕΣΔΑ

4.2. Η απόλυτη αναγκαιότητα της βίας

4.3. Το μέτρο της αναλογικότητας κατά τη χρήση θανατηφόρας βίας

4.4. Χρήση θανατηφόρας βίας για την πραγματοποίηση σύλληψης ή την αποτροπή απόδρασης;

5. Η χρήση των όπλων

5.1. Οι βασικές αρχές του νόμου 3169/2003

5.2. Οι Κατευθύνσεις του ΟΗΕ για τη χρήση όπλων από τις δυνάμεις ασφαλείας

5.3. Η σύμφωνη με την ΕΣΔΑ ερμηνεία του νόμου 3169/2003

6. Συμπεράσματα

ΙΙ. ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΩΝ ΟΛΥΜΠΙΑΚΩΝ ΑΓΩΝΩΝ ΤΟΥ

1. Εισαγωγή

2. Ο «Πρακτικός Οδηγός επαφής του αστυνομικού με τον πολίτη την περίοδο των Ολυμπιακών Αγώνων»

3. Επιστροφή στον «κανόνα» μετά το τέλος των Ολυμπιακών αγώνων

3.1. Η προληπτική αστυνομική βία

3.2. Η κατασταλτική αστυνομική βία

4. Αντί συμπεράσματος

ΜΕΡΟΣ Β΄

ΒΑΣΑΝΙΣΤΗΡΙΑ

Ι. Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΩΝ ΒΑΣΑΝΙΣΤΗΡΙΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΑΛΛΩΝ ΠΡΟΣΒΟΛΩΝ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΑΞΙΟΠΡΕΠΕΙΑΣ ΣΤΟΝ ΠΟΙΝΙΚΟ ΚΩΔΙΚΑ

1. Εισαγωγή στο πρόβλημα

2. Η έννοια των βασανιστηρίων στο άρθρο 137Α παρ. 1 ΠΚ

2.1. Ο ορισμός των βασανιστηρίων

2.2. Τα βασανιστήρια ως μεθοδευμένη πρόκληση έντονου σωματικού πόνου ή σωματικής ­εξάντλησης επικίνδυνης για την υγεία ή ψυχικού πόνου ικανού να επιφέρει σοβαρή ψυχική βλάβη

2.2.1. Οι επιμέρους τρόποι τέλεσης

2.2.2. Η «μεθοδευμένη» τέλεση της πράξης

2.2.3. Η νομολογία του ΕΔΔΑ

2.3. Τα βασανιστήρια ως παράνομη χρησιμοποίηση χημικών, ναρκωτικών ή άλλων φυσικών ή τεχνικών μέσων με σκοπό να καμφθεί η βούληση του θύματος

2.3.1. Τρόποι τέλεσης

2.3.2. Το στοιχείο του παρανόμου

3. Η έννοια των «άλλων προσβολών της ανθρώπινης αξιοπρέπειας στο άρθρο 137Α παρ. 3 ΠΚ

3.1. Η προσβολή της αξιοπρέπειας ως κοινό αποτέλεσμα της αξιόποινης συμπεριφοράς

3.2. Οι επιμέρους τρόποι τέλεσης

3.2.1. Πρόκληση σωματικής κάκωσης ή βλάβης της υγείας

3.2.2. Άσκηση παράνομης σωματικής ή ψυχολογικής βίας

3.2.3. Άλλη σοβαρή προσβολή της ανθρώπινης αξιοπρέπειας

4. Συμπεράσματα

ΙΙ. Η ΕΥΘΥΝΗ ΤΩΝ ΙΕΡΑΡΧΙΚΑ ΑΝΩΤΕΡΩΝ ΓΙΑ ΤΕΛΕΣΗ ΒΑΣΑΝΙΣΤΗΡΙΩΝ

1. Εισαγωγή

2. Ευθύνη ιεραρχικά ανωτέρων από παράλειψη

2.1. Παραδείγματα από τη νομολογία

2.2. Η παράλειψη των ιεραρχικά ανωτέρων ως απλή συνέργεια στην πράξη των υφισταμένων τους;

2.3. Η θεώρηση της συμπεριφοράς των ιεραρχικά ανωτέρων ως συναυτουργικής δράσης

3. Ευθύνη ιεραρχικά ανωτέρων όταν δίνουν εντολή για βασανισμό

3.1. Η εντολή για βασανισμό ως μορφή ηθικής αυτουργίας στο έγκλημα;

3.2. Η δικαιολογητική βάση για την αύξηση της ποινής του ιεραρχικά ανωτέρου

3.3. Εξάρτηση του αδίκου από την πράξη του φυσικού αυτουργού

3.4. Συμμετοχή στην πράξη του ιεραρχικά ανωτέρου

4. Συμπεράσματα

ΙΙΙ. ΟΙ ΛΟΓΟΙ ΑΡΣΗΣ ΤΟΥ ΑΔΙΚΟΥ ΣΤΟ ΕΓΚΛΗΜΑ ΤΩΝ ΒΑΣΑΝΙΣΤΗΡΙΩΝ

1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις

2. Ο αποκλεισμός της κατάστασης ανάγκης ως λόγου άρσης του αδίκου

2.1. Η επικριτική στάση της θεωρίας για τον αποκλεισμό της κατάστασης ανάγκης από τους λόγους άρσης του αδίκου των βασανιστηρίων

2.2. Τα όρια μεταξύ κατάστασης ανάγκης και άμυνας

2.3. Η σύγκριση της αξιοπρέπειας με τη ζωή στο πλαίσιο μιας κατάστασης ανάγκης

2.4. Δικαιολόγηση βασανιστηρίων στο πλαίσιο άμυνας;

2.5. Κανόνες αυξημένης τυπικής ισχύος για τη λειτουργία της άμυνας και της κατάστασης ανάγκης στο έγκλημα των βασανιστηρίων

2.6. Η απόλυτη απαγόρευση άρσης του αδίκου λόγω άμυνας ή κατάστασης ανάγκης

3. Ο αποκλεισμός της προσταγής ως λόγου άρσης του αδίκου

3.1. Η στάση της θεωρίας

3.2. Το πραγματικό νόημα του άρθρου 137Δ παρ. 2 ΠΚ

4. Συμπεράσματα

ΙV. ΒΑΣΑΝΙΣΤΗΡΙΑ ΚΑΙ ΚΑΤΑΧΡΗΣΗ ΕΞΟΥΣΙΑΣ: «ΜΙΑ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ» ΕΣΦΑΛΜΕΝΗΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ (ΤΑ ΒΟΥΛΕΥΜΑΤΑ ΤΟΥ ΣΥΜΒΠΛΗΜΘΕΣ 1437/97 ΚΑΙ ΣΥΜΒΕΦΘΕΣ 608/98)

1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις

2. Σύντομη περιγραφή και αξιολόγηση των πραγματικών περιστατικών

3. Η δυνατότητα υπαγωγής των απλών σωματικών βλαβών στον κανόνα του άρθρου 137Α ΠΚ

4. Το αποτέλεσμα της δικαστικής κρίσης

V. Η ΥΠΟΘΕΣΗ ZONTUL ΚΑΤΑ ΕΛΛΑΔΑΣ: ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟΥ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΤΗΣ 17/4/2012

Περίληψη

1. Παρουσίαση της απόφασης

1.1. Πραγματικά περιστατικά

1.1.1. Τα γεγονότα

1.1.2. Η πειθαρχική διαδικασία

1.1.3. Η ποινική διαδικασία

1.1.4. Η ενημέρωση του προσφεύγοντος από τις ελληνικές αρχές σχετικά με την εξέλιξη της ποινικής διαδικασίας

1.2. Η εθνική και διεθνής νομοθεσία

1.2.1. Η εθνική νομοθεσία

1.2.2. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων και της Απάνθρωπης ή Ταπεινωτικής Μεταχείρισης ή Τιμωρίας (CPT)

1.2.3. Το Διεθνές Δίκαιο

1.3. Ισχυρισμοί των διαδίκων

1.3.1. Η Κυβέρνηση

1.3.2. Ο προσφεύγων

1.3.3. Τα τρίτα παρεμβαίνοντα μέρη

1.4. Η δικαστική απόφαση

1.4.1. Σχετικά με την παραβίαση του άρθρου 3 της ΕΣΔΑ εξαιτίας της βίας που ασκήθηκε εναντίον του προσφεύγοντος

1.4.2. Σχετικά με τη διαδικασία που ακολουθήθηκε

1.4.3. Τελικό συμπέρασμα

2. Παρατηρήσεις

2.1. Διάσταση μεταξύ νομικού δέοντος και καθημερινής πράξης

2.2. Οι προσπάθειες συγκάλυψης στο πλαίσιο της πειθαρχικής διαδικασίας

2.3. Ενημέρωση του θύματος σχετικά με την εξέλιξη της ποινικής διαδικασίας σε βάρος του κατηγορουμένου

2.4. Αδυναμία ορθού νομικού χαρακτηρισμού της τελεσθείσας πράξης ως βιασμού

2.5. Υπαγωγή της αξιόποινης συμπεριφοράς στο άρθρο 137Α παρ. 3 ΠΚ

2.6. Η αυτοδίκαιη αποστέρηση των πολιτικών δικαιωμάτων

3. Αντί επιλόγου

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

Α. ΔΙΕΘΝΗ ΚΕΙΜΕΝΑ

Ι. ΟΗΕ

1. Διεθνής Σύμβαση κατά των βασανιστηρίων (Ν. 1782/1988)

2. Διεθνές Σύμφωνο για τα ατομικά και πολιτικά δικαιώματα (Ν. 2462/1997)

3. Κώδικας συμπεριφοράς αρμόδιων για την επιβολή του νόμου υπαλλήλων

4. Βασικές αρχές για τη χρήση βίας και πυροβόλων όπλων από υπαλλήλους αρμόδιους για την επιβολή του νόμου

ΙΙ. ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ

1. Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (Ν.Δ. 53/1974)

2. Ευρωπαϊκή Σύμβαση για την πρόληψη των βασανιστηρίων και της απάνθρωπης ή ταπεινωτικής μεταχείρισης ή τιμωρίας (Ν. 1949/1991)

Β. ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ

Ι. Σύνταγμα (άρθρα 2, 5, 6, 7 § 2)

ΙΙ. Ν. 3169/2003 «Οπλοφορία, χρήση πυροβόλων όπλων από αστυνομικούς, εκπαίδευσή τους σε αυτά και άλλες διατάξεις»

ΙΙΙ. Ν. 3938/2011 «Σύσταση γραφείου αντιμετώπισης περιστατικών αυθαιρεσίας στο Υπουργείο Προστασίας του Πολίτη και άλλες διατάξεις»

ΙV. Π.Δ. 141/1991 «Αρμοδιότητες οργάνων και υπηρεσιακές ενέργειες του προσωπικού του Υπουργείου Δημόσιας Τάξης και θέματα οργάνωσης Υπηρεσιών»

V. Π.Δ. 254/2004 «Κώδικας Δεοντολογίας του αστυνομικού»

Γ. ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟΥ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

Ι. Επιτρεπτός περιορισμός της ελευθερίας

ΙΙ. Βασανιστήρια και απάνθρωπη ή εξευτελιστική μεταχείριση

ΙΙΙ. Προσβολή της ζωής

ΙV. Χρήση όπλων

ΒΑΣΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΑΛΦΑΒΗΤΙΚΟΣ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΘΕΜΑΤΩΝ