Ε. Σαχπεκίδου, Ευρωπαϊκό Δίκαιο, 3η έκδ., 2021

Πίνακας περιεχομένων

Πρόλογος Γ’ έκδοσης

Πρόλογος Β’ έκδοσης

Πρόλογος Α’ έκδοσης

Κυριότερες συντομογραφίες

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ

Η ιστορική πορεία της ευρωπαϊκής ενοποίησης

§ 1. Η ιδέα της ενοποίησης της Ευρωπαϊκής Ηπείρου

Ι. Εισαγωγικά

ΙΙ. Εικοστός αιώνας

Α. Η διεθνής συνεργασία μέχρι τη δεκαετία του ’50 στη σκιά δυο παγκοσμίων πολέμων

Β. Η διεθνής συνεργασία στη (Δυτική) Ευρώπη από τη δεκαετία του ’50 και εφεξής

1. Το Συμβούλιο της Ευρώπης

2. Άλλοι σημαντικοί ευρωπαϊκοί διεθνείς οργανισμοί

3. Η ίδρυση των τριών Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων

§ 2. Οι Ευρωπαϊκές Κοινότητες (1952-2009)

I. Γεωγραφική εξέλιξη της ευρωπαϊκής ενοποίησης

Α. Διευρύνσεις - Υποψηφιότητες

Β. Η Ελλάδα και η ευρωπαϊκή ενοποίηση

1. Σχέσεις της Ελλάδος με τις Ευρωπαϊκές Κοινότητες μέχρι την 1.1

2. Η προσχώρηση της Ελληνικής Δημοκρατίας και το άρθρο 28 του Συντάγματος

Γ. Η ένταξη της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση

IΙ. Το θεσμικό οικοδόμημα των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων

Α. Διακυβερνητική και υπερεθνική συνεργασία μεταξύ κρατών

Β. Διακυβερνητική και υπερεθνική συνεργασία στις Ευρωπαϊκές Κοινότητες

Γ. Αδυναμίες του θεσμικού πλαισίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων

ΙΙΙ. Προσπάθειες βελτίωσης του θεσμικού οικοδομήματος. Η περίοδος «συνταγματοποίησης» των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων (1986-2009)

Α. Εισαγωγικές παρατηρήσεις

Β. Οι κυριότερες αναθεωρήσεις των ιδρυτικών Συνθηκών

Γ. Το σχέδιο Συνθήκης για το Σύνταγμα της Ευρώπης (2003-2005)

ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ

Η Ευρωπαϊκή Ένωση (2009 μέχρι σήμερα)

§ 3. Θεμελιώδη χαρακτηριστικά της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Ι. Γενικά

ΙΙ. Η Ένωση σήμερα

Α. Περιγραφή της Ένωσης - Το προοίμιο της ΣΕΕ

Β. Αντικατάσταση και διαδοχή της Ευρωπαϊκής Κοινότητας από την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Γ. Νομική προσωπικότητα της Ένωσης

1. Διεθνής νομική προσωπικότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και αναγνώρισή της

2. Νομική προσωπικότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο εσωτερικό των κρατών μελών (εσωτερική νομική προσωπικότητα)

Δ. Η κατάργηση των πυλώνων

ΙΙΙ. Αξίες της Ένωσης

Α. Γενικές παρατηρήσεις

Β. Ειδικότερα η αλληλεγγύη

IV. Στόχοι της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Α. Οι στόχοι κατά το προοίμιο της ΣΕΕ και το άρθρο 3 ΣΕΕ

Β. Οι ρήτρες ενσωμάτωσης

Γ. Η υποχρέωση για συνοχή των πολιτικών και στόχων

V. Οι ενισχυμένες συνεργασίες

VΙ. Το οικονομικό και κοινωνικό Σύνταγμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Α. Η κοινωνική οικονομία της αγοράς

Β. Η αειφόρος ανάπτυξη

VII. Ο προϋπολογισμός της Ευρωπαϊκής Ένωσης

VΙΙΙ. Νομική φύση της Ένωσης

§ 4. Δημοκρατικές αρχές και ανθρώπινα δικαιώματα

Ι. Διατάξεις περί δημοκρατικών αρχών

Α. Εισαγωγικές παρατηρήσεις

Β. Η αρχή της ισότητας των πολιτών της Ένωσης (άρθρο 9 ΣΕΕ)

Γ. Εκφάνσεις των δημοκρατικών αρχών στην ΣΕΕ (άρθρο 10 ΣΕΕ)

1. Η αντιπροσωπευτική δημοκρατία

α. Άμεση δημοκρατική νομιμοποίηση της Ένωσης

β. Έμμεση δημοκρατική νομιμοποίηση της Ένωσης

2. Ο ρόλος των πολιτικών κομμάτων και η διαμόρφωση της ευρωπαϊκής πολιτικής συνείδησης (άρθρο 10 IV ΣΕΕ)

3. Στοιχεία συμμετοχικής και άμεσης δημοκρατίας - Η Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία Πολιτών (ΕΠΠ)

Δ. Ο ρόλος των εθνικών Κοινοβουλίων

ΙΙ. Η προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων σε ευρωπαϊκό επίπεδο

Α. Η προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων γενικότερα στην Ευρώπη

1. Η Ευρωπαϊκή Σύμβαση για την Προστασία των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και των Θεμελιωδών Ελευθεριών (ΕΣΔΑ)

2. Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ)

Β. Η προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων στην Ευρωπαϊκή Ένωση

1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις - Η σημασία του άρθρου 6 ΣΕΕ

2. Ο Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων (Νίκαια 2000/Στρασβούργο 2007) (άρθρο 6 Ι ΣΕΕ)

α. Εισαγωγικές παρατηρήσεις

β. Πεδίο εφαρμογής του Χάρτη

γ. Ουσιαστικό περιεχόμενο του Χάρτη

3. Η προσχώρηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην ΕΣΔΑ (άρθρο 6 ΙΙ ΣΕΕ)

α. Η κατάσταση πριν από τη Μεταρρυθμιστική Συνθήκη

β. Το καθεστώς μετά τη Μεταρρυθμιστική Συνθήκη

4. Τα θεμελιώδη δικαιώματα ως γενικές αρχές του δικαίου της Ένωσης (άρθρο 6 ΙΙΙ ΣΕΕ)

§ 5. Απόκτηση και απώλεια της ιδιότητας του κράτους μέλους - Αναστολή δικαιωμάτων του κράτους μέλους

Ι. Η προσχώρηση στην Ευρωπαϊκή Ένωση

Α. Ουσιαστικές προϋποθέσεις ένταξης

1. «Ευρωπαϊκό κράτος»

2. Σεβασμός των αξιών του άρθρου 2 ΣΕΕ

3. Τα κριτήρια της Κοπεγχάγης

Β. Τυπικές προϋποθέσεις ένταξης

Γ. Προσχώρηση στην ΕΚΑΕ

Δ. Συμπεράσματα

Ε. Συνέπειες της ένταξης στην Ευρωπαϊκή Ένωση

ΙΙ. Απώλεια της ιδιότητας του κράτους μέλους

Α. Αποχώρηση από την Ένωση

1. Το άρθρο 50 ΣΕΕ

2. Η αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου (Brexit) (2020)

Β. Αποκλεισμός - αποπομπή κράτους μέλους. Διάλυση της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Γ. Αποχώρηση από την ΕΚΑΕ

III. Το άρθρο 7 ΣΕΕ και η αναστολή ορισμένων δικαιωμάτων των κρατών μελών

IV. Ο κανονισμός 2020/2092 περί του γενικού καθεστώτος αιρεσιμότητας για την προστασία του προϋπολογισμού της Ένωσης

§ 6. Το κράτος ως μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης

I. Αμοιβαίες υποχρεώσεις των κρατών μελών και της Ένωσης

Α. Υποχρεώσεις των κρατών μελών

1. Η «καλόπιστη συνεργασία» (άρθρο 4 ΙΙΙ ΣΕΕ)

α. Υποχρεώσεις σύμπραξης

β. Υποχρεώσεις παράλειψης

γ. Υποχρεώσεις συνεργασίας

δ. Αλληλεγγύη στο πλαίσιο της Ένωσης

ε. Απαγόρευση καταχρηστικής άσκησης των ενωσιακών δικαιωμάτων και απαγόρευση της καταστρατήγησης του δικαίου της Ένωσης

στ. Υποχρέωση δικαστικής επίλυσης των διαφορών

Β. Υποχρεώσεις της Ένωσης

1. Η καλόπιστη συνεργασία ως κανόνας που δεσμεύει (και) την Ένωση

2. Αρχή της ισότητας των κρατών μελών (άρθρο 4 ΙΙ ΣΕΕ)

3. Σεβασμός της εθνικής ταυτότητας των κρατών μελών (άρθρο 4 ΙΙ ΣΕΕ)

α. Το νόημα της εθνικής ταυτότητας των κρατών μελών

β. Συνέπειες της επίκλησης της εθνικής ταυτότητας των κρατών μελών

4. Σεβασμός της πολιτιστικής πολυμορφίας - Προστασία της ευρωπαϊκής πολιτιστικής κληρονομιάς (άρθρο 3 ΙΙΙ εδαφ. 4 ΣΕΕ)

5. Σεβασμός του καθεστώτος των εκκλησιών και των θρησκευτικών ενώσεων και κοινοτήτων (άρθρο 17 ΣΛΕΕ)

ΙΙ. Αναθεώρηση των Συνθηκών

Α. Βασικές αρχές της αναθεώρησης των Συνθηκών

Β. Διαδικασία αναθεώρησης των Συνθηκών

1. Συνήθης διαδικασία

2. Απλοποιημένες διαδικασίες αναθεώρησης των Συνθηκών

Γ. Δικαστικός έλεγχος της πορείας αναθεώρησης των Συνθηκών

§ 7. Πεδίο ισχύος του δικαίου της Ένωσης - Οι αρμοδιότητες της Ένωσης

Ι. Η διάσταση του χρόνου και του χώρου

Α. Η Ένωση στο χρόνο

Β. Η Ένωση στο χώρο

ΙΙ. Οι αρμοδιότητες της Ένωσης

Α. Κάθετη κατανομή εξουσιών μεταξύ Ένωσης και κρατών μελών

1. Η αρχή των δοτών αρμοδιοτήτων (άρθρο 5 ΣΕΕ)

2. Οι κατηγορίες αρμοδιοτήτων της Ένωσης κατά το άρθρο 2 ΣΛΕΕ

α. Αποκλειστικές αρμοδιότητες της Ένωσης (άρθρα 2 Ι και 3 ΣΛΕΕ)

β. Συντρέχουσες αρμοδιότητες της Ένωσης (άρθρα 2 ΙΙ και 4 ΣΛΕΕ)

γ. Υποστηρικτικές, συμπληρωματικές και συντονιστικές αρμοδιότητες της Ένωσης (άρθρα 2 V και 6 ΣΛΕΕ)

δ. Παράλληλες αρμοδιότητες (άρθρο 4 ΙΙΙ και IV ΣΛΕΕ)

ε. Μη νομοθετικές αρμοδιότητες της Ένωσης

στ. Αρμοδιότητα της Ένωσης για σύναψη διεθνών συμφωνιών

3. Οι αρχές της επικουρικότητας και της αναλογικότητας - Οι σχέσεις με τα εθνικά Κοινοβούλια

α. Η επικουρικότητα (άρθρο 5 ΙΙΙ ΣΕΕ)

β. Η αναλογικότητα (άρθρο 5 IV ΣΕΕ)

4. Άλλες αρμοδιότητες της Ένωσης

α. Η προσέγγιση των νομοθεσιών

β. Οι σιωπηρά αποδιδόμενες στην Ένωση αρμοδιότητες (ρήτρα ευελιξίας)

5. Εξαιρέσεις και παρεκκλίσεις από την εφαρμογή της Συνθήκης της Ένωσης

α. Γενικές περιπτώσεις εξαιρέσεων

β. Ειδικότερα: Η εσωτερική και εξωτερική ασφάλεια των κρατών μελών

Β. Οριζόντια κατανομή αρμοδιοτήτων

§ 8. Η Εξωτερική Δράση της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Ι. Η Ευρωπαϊκή Ένωση και το διεθνές δίκαιο

ΙΙ. Κύρια χαρακτηριστικά της εξωτερικής δράσης της Ένωσης

Α. Εισαγωγικές παρατηρήσεις

Β. Αρχές και στόχοι της εξωτερικής δράσης της Ένωσης μετά τη Συνθήκη της Λισαβόνας (άρθρα 21 και 22 ΣΕΕ, άρθρο 205 ΣΛΕΕ)

ΙΙΙ. Η εξωτερική δράση της Ένωσης κατά τη ΣΕΕ

Α. Ο θεσμός του Ύπατου Εκπροσώπου της Ένωσης για τα θέματα εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφάλειας

Β. Κοινή Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική Ασφάλειας (ΚΕΠΠΑ)

Γ. Κοινή Πολιτική Ασφάλειας και Άμυνας (ΚΠΑΑ)

Δ. Οι σχέσεις της Ένωσης με τις γειτονικές χώρες (άρθρο 8 ΣΕΕ)

ΙV. Η εξωτερική δράση της Ευρωπαϊκής Ένωσης κατά την ΣΛΕΕ

Α. Η κοινή εμπορική πολιτική (άρθρα 206 και 207 ΣΛΕΕ)

Β. Η διεθνής αντιπροσώπευση της Ένωσης

Γ. Τα περιοριστικά μέτρα (άρθρο 215 ΣΛΕΕ) και οι κυρώσεις που αποφασίζονται στο πλαίσιο του ΟΗΕ

Δ. Η ρήτρα αλληλεγγύης (άρθρο 222 ΣΛΕΕ)

V. Οι διεθνείς συμφωνίες που υπογράφει η Ένωση

Α. Εισαγωγικά

Β. Η αρμοδιότητα της Ένωσης για υπογραφή διεθνών συμφωνιών

Γ. Η υπογραφή των «μικτών» συμφωνιών

Δ. Η διαδικασία κατάρτισης διεθνών συμφωνιών από την Ευρωπαϊκή Ένωση

1. Το άρθρο 218 ΣΛΕΕ

2. Η Γνωμοδότηση του Δικαστηρίου (άρθρο 218 ΧΙ ΣΛΕΕ)

Ε. Ισχύς και δεσμευτικότητα των διεθνών συμφωνιών που καταρτίζει η Ευρωπαϊκή Ένωση

ΣΤ. Η σημασία διεθνών συμφωνιών στη σύναψη των οποίων δεν συμμετείχε η Ένωση.

VΙ. Τα κράτη ως μέλη της Ένωσης και το διεθνές δίκαιο

§ 9. Ο πολίτης στην Ευρωπαϊκή Ένωση

Ι. Εισαγωγικά

ΙΙ. Η ιθαγένεια της Ένωσης

Α. Από τον «πολίτη της αγοράς» στον «πολίτη της Ένωσης»

Β. Η θέσπιση της ιθαγένειας της Ένωσης

Γ. Απόκτηση της ιθαγένειας της Ένωσης

Δ. Τα δικαιώματα που πηγάζουν από την ιθαγένεια της Ένωσης (άρθρο 20 ΙΙ ΣΛΕΕ)

1. Ελεύθερη κυκλοφορία και διαμονή (άρθρο 21 ΣΛΕΕ)

2. Συμμετοχή στις δημοτικές εκλογές και στις ευρωεκλογές (άρθρο 22 ΣΛΕΕ)

3. Το δικαίωμα διπλωματικής και προξενικής προστασίας (άρθρο 23 ΣΛΕΕ)

4. Τα δικαιώματα του άρθρου 24 ΣΛΕΕ

Ε. Υποχρεώσεις των πολιτών έναντι της Ένωσης (άρθρο 20 ΙΙ ΣΛΕΕ)

ΙΙΙ. Η γενική αρχή της ισότητας και η απαγόρευση των διακρίσεων

Α. Απαγόρευση διακρίσεων λόγω ιθαγένειας

Β. Καταπολέμηση άλλων διακρίσεων πέραν των διακρίσεων λόγω ιθαγένειας (άρθρο 19 ΣΛΕΕ)

Γ. Ισότητα έναντι του νόμου

IV. Η χρηστή διοίκηση: Διαφάνεια, πρόσβαση στα έγγραφα και προστασία προσωπικών δεδομένων

§ 10. Ο Χώρος Ελευθερίας, Ασφάλειας και Δικαιοσύνης (άρθρα 67-89 ΣΛΕΕ)

Ι. Εισαγωγικές παρατηρήσεις

ΙΙ. Το αντικείμενο του Χώρου Ελευθερίας, Ασφάλειας και Δικαιοσύνης

Α. Ελευθερία

Β. Ασφάλεια

Γ. Δικαιοσύνη

Δ. Η αμοιβαία εμπιστοσύνη μεταξύ των κρατών μελών

ΙΙΙ. Τα θεσμικά χαρακτηριστικά του Χώρου Ελευθερίας, Ασφάλειας και Δικαιοσύνης

IV. Ειδικότεροι τομείς ενδιαφέροντος στον Χώρο Ελευθερίας, Ασφάλειας και Δικαιοσύνης

Α. Έλεγχοι στα σύνορα, θεωρήσεις

Β. Η συνεργασία στο πλαίσιο των συμφωνιών του Schengen

Γ. Άσυλο και μετανάστευση

Δ. Δικαστική Συνεργασία σε ποινικές υποθέσεις

Ε. Eurojust, Ευρωπαϊκή Εισαγγελία, OLAF και Εuropol

ΣΤ. Καταπολέμηση της τρομοκρατίας

Ζ. Δικαστική συνεργασία σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις

§ 11. Οικονομική πολιτική, νομισματική Ένωση, κοινό νόμισμα και μέτρα αντιμετώπισης της οικονομικής κρίσης

Ι. Ιστορικά - Το κοινό νόμισμα

ΙΙ. Οικονομική και νομισματική πολιτική μετά τη μεταρρυθμιστική Συνθήκη.

ΙΙΙ. Γενικές αρχές οικονομικής και νομισματικής πολιτικής για το σύνολο των κρατών της Ένωσης (άρθρα 120-135 ΣΛΕΕ)

Α. Οικονομική πολιτική (άρθρα 120-126 ΣΛΕΕ)

Β. Νομισματική πολιτική (άρθρα 127-135 ΣΛΕΕ)

1. Το Ευρωπαϊκό Σύστημα Κεντρικών Τραπεζών (ΕΣΚΤ)

2. Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ)

ΙV. Ειδικές διατάξεις για τα κράτη μέλη με νόμισμα το ευρώ

V. Τα μέτρα για την αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης

Α. Εισαγωγικές παρατηρήσεις

Β. Η οικονομική κρίση και τα μέτρα αντιμετώπισής της

1. Τα πρώτα μέτρα της Ένωσης (2010-2012)

2. Ο Μόνιμος Μηχανισμός Σταθερότητας (ΕΜΣ) (European Stability Mechanism - ΕSM)

3. Τα μέτρα ενίσχυσης της εποπτείας

4. Το Σύμφωνο για το ευρώ (Σύμφωνο ευρώ +) και η Συνθήκη για τη Σταθερότητα, τον Συντονισμό και τη Διακυβέρνηση στην ΟΝΕ (Δημοσιονομικό Σύμφωνο)

VΙ. Θεσμικές δυνατότητες αποχώρησης από τη ζώνη του ευρώ

ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ

Τα θεσμικά όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

§ 12. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο

Ι. Τα μέλη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου

ΙΙ. Οι άμεσες εκλογές για την ανάδειξη του οργάνου και οι συνέπειές τους

ΙΙΙ. Τα πολιτικά κόμματα σε ευρωπαϊκό επίπεδο

IV. Τρόπος λειτουργίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου

V. Αρμοδιότητες του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου

Α. Συμμετοχή στη νομοθετική διαδικασία

1. Μέχρι τη Μεταρρυθμιστική Συνθήκη

2. Μετά τη Μεταρρυθμιστική Συνθήκη

Β. Ελεγκτικά καθήκοντα - Οι σχέσεις με την Επιτροπή

1. Ανάδειξη της Επιτροπής

2. Πρόταση δυσπιστίας σε βάρος της Επιτροπής

3. Λοιπά ελεγκτικά καθήκοντα του Κοινοβουλίου έναντι της Επιτροπής και δευτερευόντως έναντι του Συμβουλίου

Γ. Αρμοδιότητες του Κοινοβουλίου στο πλαίσιο του προϋπολογισμού της Ένωσης

Δ. Άλλες αρμοδιότητες του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου

VI. Ο διαμεσολαβητής και οι εξουσίες του

VII. Η έδρα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου

§ 13. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο

Ι. Σκοπός και εξέλιξη του θεσμικού οργάνου

ΙΙ. Σύνθεση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου και τρόπος λήψης αποφάσεων

ΙΙΙ. Αρμοδιότητες του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου

IV. Ο Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου

§ 14. Το Συμβούλιο (Συμβούλιο Υπουργών)

Ι. Εισαγωγικές παρατηρήσεις

ΙΙ. Η σύνθεση του Συμβουλίου

Α. Γενικά

Β. Οι ειδικότερες συνθέσεις του Συμβουλίου

III. Η εναλλασσόμενη προεδρία του Συμβουλίου

IV. Οι αρμοδιότητες του Συμβουλίου

Α. Γενικά

Β. Νομοθετικά καθήκοντα του Συμβουλίου

Γ. Δημοσιονομικά καθήκοντα του Συμβουλίου

Δ. Εκτελεστικές - κυβερνητικές εξουσίες του Συμβουλίου

Ε. Ελεγκτικές εξουσίες του Συμβουλίου - Σχέσεις με τα άλλα όργανα

ΣΤ. Οι εξωτερικές σχέσεις της Ένωσης

V. Τρόπος λειτουργίας του Συμβουλίου

Α. Το COREPER (ΕΜΑ)

Β. Η Γενική Γραμματεία

Γ. Η δημοσιότητα των συνεδριάσεων του Συμβουλίου

VΙ. Λήψη αποφάσεων στο Συμβούλιο

Α. Η ομοφωνία - Ο Συμβιβασμός του Λουξεμβούργου

Β. Η λήψη αποφάσεων με πλειοψηφία

1. Η απλή πλειοψηφία

2. Η ειδική πλειοψηφία

§ 15. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή (Επιτροπή)

Ι. Εισαγωγικές παρατηρήσεις

ΙΙ. Σύνθεση του οργάνου

ΙΙΙ. Η Επιλογή των Επιτρόπων

ΙV. Η ανεξαρτησία των Επιτρόπων

Α. Απειλές για την ανεξαρτησία των Επιτρόπων

Β. Η συμπεριφορά των Επιτρόπων

V. Αρμοδιότητες της Επιτροπής

Α. Ελεγκτικές αρμοδιότητες

Β. Η σύμπραξη στη νομοθετική διαδικασία - Το δικαίωμα πρωτοβουλίας

Γ. Η εκτελεστική εξουσία της Επιτροπής - Η έκδοση δεσμευτικών πράξεων και η «επιτροπολογία»

Δ. Εκπροσώπηση της Ένωσης στο εσωτερικό των κρατών μελών και διεθνώς

Ε. Η εκτέλεση του προϋπολογισμού της Ένωσης

ΣΤ. Αρμοδιότητες της Επιτροπής στο πλαίσιο της ζώνης του ευρώ

VI. Τρόπος λειτουργίας της Επιτροπής - Ο ρόλος του/της Προέδρου

§ 16. Άλλα όργανα και οργανισμοί της Ένωσης

Ι. Το Ελεγκτικό Συνέδριο

ΙΙ. Τα συμβουλευτικά όργανα της Ένωσης

Α. Η Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή

Β. Η Επιτροπή των Περιφερειών

ΙΙΙ. Η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων

IV. Άλλοι οργανισμοί της Ευρωπαϊκής Ένωσης

ΜΕΡΟΣ ΤΕΤΑΡΤΟ

Το δίκαιο της Ένωσης

§ 17. Οι πηγές του δικαίου της Ένωσης

Ι. Το πρωτογενές δίκαιο της Ένωσης

Α. Γραπτό πρωτογενές δίκαιο

Β. Άγραφο πρωτογενές δίκαιο

1. Το έθιμο

2. Οι γενικές αρχές του δικαίου της Ένωσης

Γ. Ο Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ένωσης

ΙΙ. Το παράγωγο δίκαιο της Ένωσης

Α. Εισαγωγικές παρατηρήσεις

Β. Νομοθετικές και μη νομοθετικές πράξεις

1. Νομοθετικές πράξεις

2. Μη νομοθετικές πράξεις

α. Πράξεις κατ’ εξουσιοδότηση

β. Εκτελεστικές πράξεις

Γ. Οι διαδικασίες θέσπισης του παράγωγου δικαίου

1. Νομοθετικές πράξεις

α. Συνήθης νομοθετική διαδικασία (άρθρα 289 Ι και 294 ΣΛΕΕ)

β. Ειδική νομοθετική διαδικασία (άρθρο 289 ΙΙ ΣΛΕΕ)

2. Μη νομοθετικές πράξεις και μη δεσμευτικές πράξεις

Δ. Βασικές (συνταγματικές) εγγυήσεις που συνοδεύουν την παραγωγή του δευτερογενούς δικαίου της Ένωσης

1. Η σημασία της νομικής βάσης

2. Αιτιολογία

3. Δημοσίευση ή κοινοποίηση

4. Γλωσσική απόδοση και αρίθμηση των πράξεων

Ε. Ειδικότερα οι δεσμευτικές πράξεις του άρθρου 288 ΙΙ ΣΛΕΕ

1. Κανονισμός

2. Οδηγία

α. Κύρια χαρακτηριστικά της οδηγίας

β. Η συμμόρφωση του κράτους μέλους προς την οδηγία - Είδος και φύση των πράξεων μεταφοράς

γ. Υποχρεώσεις του κράτους μέλους κατά τη διάρκεια της προθεσμίας μεταφοράς της οδηγίας

δ. Το ουσιαστικό τμήμα της εναρμόνισης - Πλήρης και μερική εναρμόνιση - Διεύρυνση του πεδίου ισχύος της οδηγίας - Μεταφορά της οδηγίας με διατάξεις αυστηρότερες

ε. Παράβαση της υποχρέωσης κανονικής και εμπρόθεσμης μεταφοράς της οδηγίας

3. Η απόφαση

ΣΤ. Μη δεσμευτικές πράξεις και άλλες πράξεις των θεσμικών οργάνων

1. Σύσταση

2. Γνώμη

3. Άλλες πράξεις των θεσμικών οργάνων

ΙΙΙ. Οι διεθνείς συνθήκες που υπογράφει η Ένωση

ΙV. Iεραρχική σχέση μεταξύ των πηγών του δικαίου της Ένωσης

§ 18. Σχέσεις δικαίου της Ένωσης και εθνικού δικαίου

Ι. Η αυτονομία του δικαίου της Ένωσης

ΙΙ. Η σύμφωνη προς το δίκαιο της Ένωσης ερμηνεία των κανόνων του δικαίου

III. Άμεση ισχύς - Άμεσο αποτέλεσμα διατάξεων του δικαίου της Ένωσης

Α. Άμεση ισχύς - Άμεσο αποτέλεσμα διατάξεων του πρωτογενούς δικαίου

Β. Άμεση ισχύς - Άμεσο αποτέλεσμα κανονισμών

Γ. Το ζήτημα του τρόπου ισχύος των οδηγιών

1. Η σύμφωνη προς την οδηγία ερμηνεία του εθνικού δικαίου

2. Το άμεσο αποτέλεσμα των οδηγιών

α. Προϋποθέσεις άμεσου αποτελέσματος

β. Άμεσο αποτέλεσμα μόνον έναντι του κράτους

γ. Ευθύνη του κράτους προς αποζημίωση λόγω μη κανονικής μεταφοράς της οδηγίας

Δ. Το άμεσο αποτέλεσμα άλλων πράξεων του δικαίου της Ένωσης

Ε. Δυνατότητα επίκλησης διεθνών συνθηκών και αρχών του εθιμικού διεθνούς δικαίου

ΣΤ. Άμεσο αποτέλεσμα διατάξεων του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων

IV. Η υπεροχή του δικαίου της Ένωσης

Α. Το θεμέλιο της υπεροχής του κοινοτικού δικαίου: Η αυτονομία του

Β. Το εύρος της υπεροχής του κοινοτικού δικαίου και τα εθνικά δικαστήρια: από την απουσία καταλόγου θεμελιωδών δικαιωμάτων στην θεωρία των ultra vires ενωσιακών πράξεων

Γ. Συνέπειες της υπεροχής του δικαίου της Ένωσης - Η αποτελεσματικότητα του δικαίου της Ένωσης

Δ. Το ζήτημα της υπεροχής μετά τη Μεταρρυθμιστική Συνθήκη

Ε. Η στάση των ελληνικών δικαστηρίων στο θέμα της υπεροχής του κοινοτικού/ενωσιακού δικαίου

ΜΕΡΟΣ ΠΕΜΠΤΟ

Η Έννομη προστασία στην Ευρωπαϊκή Ένωση

§ 19. Το δικαιοδοτικό σύστημα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Ι. Εισαγωγικές παρατηρήσεις - Καθήκοντα του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης

ΙΙ. Οργάνωση, σύνθεση και τρόπος λειτουργίας των Δικαστηρίων της Ένωσης.

Α. Η οργάνωση των Δικαστηρίων της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Β. Σύνθεση του ΔΕΕ και επιλογή των μελών του

1. Οι δικαστές

2. Ο θεσμός των Γενικών Εισαγγελέων

Γ. Σύνθεση του Γενικού Δικαστηρίου και επιλογή των μελών του

Δ. Η ανεξαρτησία δικαστών και γενικών εισαγγελέων

ΙΙΙ. Βασικά στοιχεία του τρόπου λειτουργίας του Δικαστηρίου της Ένωσης

ΙV. Αρμοδιότητες του Δικαστηρίου της Ένωσης

V. Διάκριση εθνικών - ενωσιακών δικαιοδοτικών αρμοδιοτήτων

VΙ. Ορισμένοι βασικοί δικονομικοί κανόνες της λειτουργίας των Δικαστηρίων της Ένωσης

VΙΙ. Η ερμηνεία του δικαίου της Ένωσης εκ μέρους του Δικαστηρίου

§ 20. Τα εθνικά δικαστήρια ως δικαστήρια της Ένωσης

Ι. Οι αρχές της ισοδυναμίας και της αποτελεσματικότητας

ΙΙ. Θέσπιση ένδικων βοηθημάτων και μέσων και πρόσβαση στη δικαιοσύνη

ΙΙΙ. Η ανεξαρτησία των εθνικών δικαστηρίων

ΙV. Προσωρινή δικαστική προστασία από τα εθνικά δικαστήρια

V. Αναγκαστική εκτέλεση πράξεων της Ένωσης, που είναι τίτλοι εκτελεστοί

§ 21. Ευθείες προσφυγές ενώπιον του ΔΕΕ: Έλεγχος της συμμόρφωσης των κρατών μελών προς το δίκαιο της Ένωσης - Οι προσφυγές επί παραβάσει (άρθρα 258 και 259 ΣΛΕΕ)

Ι. Η προσφυγή της Επιτροπής κατά κράτους μέλους (άρθρο 258 ΣΛΕΕ)

Α. Το παραδεκτό της προσφυγής

Β. Το βάσιμο της προσφυγής

ΙΙ. Η προσφυγή κράτους μέλους κατά κράτους μέλους (άρθρο 259 ΣΛΕΕ)

ΙΙΙ. Ειδικές περιπτώσεις προσφυγής κατά κράτους μέλους

IV. Η απόφαση του Δικαστηρίου και οι συνέπειές της - Οι κυρώσεις του άρθρου 260 ΣΛΕΕ

Α. Άρθρο 260 Ι και ΙΙ ΣΛΕΕ

Β. Άρθρο 260 ΙΙΙ ΣΛΕΕ

V. Σχέσεις με άλλους τρόπους έννομης προστασίας

VI. Η ένδικη προστασία των ιδιωτών μέσω της προσφυγής στα εθνικά δικαστήρια

§ 22. Ευθείες προσφυγές ενώπιον του ΔΕΕ: Έλεγχος νομιμότητας των πράξεων και παραλείψεων των θεσμικών οργάνων, των λοιπών οργάνων και οργανισμών (άρθρα 263 και 265 ΣΛΕΕ)

Ι. Η προσφυγή ακύρωσης (άρθρο 263 ΣΛΕΕ)

Α. Το παραδεκτό της προσφυγής

1. Αρμόδιο δικαστήριο

2. Παθητική νομιμοποίηση και πράξεις δεκτικές προσφυγής

3. Ενεργητική νομιμοποίηση

α. Προσφυγή των προνομιούχων και εν μέρει προνομιούχων διαδίκων (άρθρο 263 ΙΙ και ΙΙΙ ΣΛΕΕ)

β. Προσφυγή των μη προνομιούχων διαδίκων (άρθρο 263 IV ΣΛΕΕ)

4. Προθεσμία άσκησης της προσφυγής ακύρωσης (άρθρο 263 VΙ ΣΛΕΕ)

Β. Το βάσιμο της προσφυγής ακύρωσης

Γ. Οι συνέπειες της απόφασης κατ’ άρθρο 263 ΣΛΕΕ (άρθρο 264 ΣΛΕΕ)

Δ. Η διαδικασία πλήρους δικαιοδοσίας (άρθρο 261 ΣΛΕΕ)

ΙΙ. Παρέκβαση: Η ένσταση παρανομίας (άρθρο 277 ΣΛΕΕ)

Α. Σκοπός και λειτουργία της ένστασης

Β. Πεδίο επίκλησης της ένστασης

Γ. Συνέπειες ευδοκίμησης της ένστασης

ΙΙΙ. Η προσφυγή κατά παράλειψης ενέργειας (άρθρο 265 ΣΛΕΕ)

Α. Το παραδεκτό της προσφυγής

1. Αρμόδιο δικαστήριο

2. Έννομο συμφέρον και ενεργητική νομιμοποίηση

3. Παθητική νομιμοποίηση

4. Το είδος της ζητούμενης πράξης

5. Προδικασία - Προθεσμίες

Β. Το βάσιμο της προσφυγής

Γ. Οι συνέπειες της απόφασης

§ 23. Ευθείες προσφυγές: Αγωγές αποζημίωσης (άρθρα 268 και 340 ΣΛΕΕ)

Ι. Συμβατική ευθύνη της Ένωσης (άρθρο 340 Ι ΣΛΕΕ)

ΙΙ. Εξωσυμβατική ευθύνη της Ένωσης (άρθρο 340 ΙΙ ΣΛΕΕ)

Α. Εισαγωγικές παρατηρήσεις

Β. Γενικά χαρακτηριστικά της εξωσυμβατικής ευθύνης της Ένωσης

Γ. Το παραδεκτό της αγωγής του άρθρου 340 ΙΙ ΣΛΕΕ

Δ. Το βάσιμο της προσφυγής

1. Παρανομία: κατάφωρη παράβαση κανόνα δικαίου, που αποσκοπεί στην απονομή δικαιωμάτων στους ιδιώτες

2. Η ζημία

3. Ο αιτιώδης σύνδεσμος μεταξύ παρανομίας και ζημίας

Ε. Ευθύνη της Ένωσης από νόμιμες πράξεις των οργάνων, οργανισμών ή υπαλλήλων της;

ΣΤ. Η ευθύνη των κρατών μελών για παραβάσεις του δικαίου της Ένωσης

§ 24. Η έμμεση παρεμβολή του δικαστηρίου στις δίκες ενώπιον εθνικών δικαστηρίων - Η προδικαστική παραπομπή (άρθρο 267 ΣΛΕΕ)

Ι. Εισαγωγικές παρατηρήσεις

ΙΙ. Σκοποί της προδικαστικής παραπομπής

ΙΙΙ. Το παραδεκτό του προδικαστικού ερωτήματος

Α. Δικαστήρια στα οποία υποβάλλεται το προδικαστικό ερώτημα (Judex ad quem)

Β. Δικαστήρια που υποβάλλουν προδικαστικά ερωτήματα (Judex a quo)

Γ. Δίκη εκκρεμής ενώπιον του εθνικού δικαστηρίου

ΙV. Διακριτική ευχέρεια και υποχρέωση προδικαστικής παραπομπής

Α. Δικαστήρια της παραγράφου 2 και δικαστήρια της παραγράφου 3 του άρθρου 267 ΣΛΕΕ

Β. Περιστολή της διακριτικής ευχέρειας του εθνικού δικαστή να υποβάλει προδικαστικό ερώτημα

V. Το αντικείμενο του προδικαστικού ερωτήματος

Α. Η ερμηνεία του δικαίου της Ένωσης

Β. Ο έλεγχος του κύρους του δικαίου της Ένωσης

VI. Η διαδικασία υποβολής προδικαστικού ερωτήματος

Α. Η διαδικασία ενώπιον των εθνικών δικαστηρίων - Διαμόρφωση του προδικαστικού ερωτήματος και χρόνος υποβολής του

Β. Η διαδικασία ενώπιον του ΔΕΕ

VΙI. Συνέπειες της προδικαστικής απόφασης του δικαστηρίου - Δεσμευτικότητα

VΙIΙ. Συμμόρφωση των εθνικών δικαστηρίων προς τις υποχρεώσεις που απορρέουν από το άρθρο 267 ΣΛΕΕ

§ 25. Προσωρινή δικαστική προστασία - Αναίρεση κατά των αποφάσεων του γενικού δικαστηρίου

Ι. Προσωρινή δικαστική προστασία

Α. Εισαγωγικές παρατηρήσεις

Β. Αναστολή εκτέλεσης προσβαλλόμενης πράξης (άρθρο 278 ΣΛΕΕ) και αίτημα για λήψη άλλων προσωρινών μέτρων (άρθρο 279 ΣΛΕΕ)

Γ. Αναγκαστική εκτέλεση των αποφάσεων των θεσμικών οργάνων, που είναι τίτλοι εκτελεστοί (άρθρα 280 και 299 ΣΛΕΕ)

ΙΙ. Αναίρεση κατά των αποφάσεων του γενικού δικαστηρίου

Βιβλιογραφία

Βασικό λημματικό ευρετήριο