Α. Κοτζάμπαση, Ισότητα των φύλων και Ιδιωτική Αυτονομία στις οικογενειακές σχέσεις, 2011

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ

Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ «ΤΗΣ ΙΔΙΩΤΙΚΟΤΗΤΑΣ»

ΣΤΟ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΟ ΔΙΚΑΙΟ

§1. Τα «κοινωνικά στερεότυπα» στις κωδικοποιήσεις του οικογενειακού δικαίου

Α. Η διάκριση ανάμεσα στην οικογένεια και «την αγορά» στη νεωτερική εποχή

Β. Νομικές και ιδεολογικές αντιλήψεις για τη σχέση των φύλων στις κωδικοποιήσεις του οικογενειακού δικαίου

1. Η θεωρία του φυσικού δικαίου για τη φυσική αποστολή της γυναίκας

2. Η θεωρία του φυσικού δικαίου για το γάμο και την ιδιωτικότητα

α. Η «θεσμική θεωρία» για το γάμο ως απόρροια του φυσικού δικαίου

β. Η έννοια της «ιδιωτικότητας» ως απόρροια της θεσμικής θεωρίας

Γ. Η εκβιομηχάνιση, η εργασία της γυναίκας και το Οικογενειακό Δίκαιο

Δ. Συμπέρασμα: Η «φυσικοποίηση» της κοινωνικής ανισότητας ανάμεσα στον άνδρα και τη γυναίκα και η ετερονομία στις συζυγικές σχέσεις

§2. Η συνταγματική κατοχύρωση της ισότητας των φύλων στη μετανεωτερική εποχή

Α. Η αρχή της ισότητας των φύλων και ο αιώνας «των μεταμορφώσεων του οικογενειακού δικαίου»

Β. Το παράδειγμα της γερμανικής θεωρίας και νομολογίας στο (μεσο)διάστημα 1949-1957: Ένα βήμα μπρος-δύο βήματα πίσω

Γ. Η θέση της ελληνικής θεωρίας και νομολογίας για τη συνταγματικότητα των νέων ρυθμίσεων του οικογενειακού δικαίου

Δ. Το περιεχόμενο της συνταγματικής αρχής της ισότητας των φύλων

1. Η πρόβλημα της ισότητας ενώπιον του νόμου γενικά

2. Η ισότητα ανδρών και γυναικών ως τυπική ισότητα στην πρώτη φάση

3. Η εξάλειψη των κοινωνικών ανισοτήτων ανάμεσα στα φύλα στη δεύτερη φάση

4. Το αίτημα της έμφυλης ισότητας και του σεβασμού της διαφορετικότητας των φύλων

Ε. Συμπέρασμα: Η νομοθετική κατάργηση των στερεότυπων ρόλων και η αναγνώριση της αυτονομίας των συζύγων

§3. Σύγχρονες αντιλήψεις για το «φύλο» και την «ιδιωτικότητα»

Α. Η διάκριση του φύλου σε βιολογικό (sex) και σε κοινωνικό (gender) και η σημασία της για το δίκαιο

1. Η «γραμματική του φύλου»: το φύλο και το γένος

2. Το φύλο ως φύση (nature) και το φύλο ως κοινωνική κατασκευή (culture)

3. Το βιολογικό φύλο, η σεξουαλική προτίμηση του φύλου και ο γάμος

Β. Οι νέες αντιλήψεις για την «ιδιωτικότητα» και την «οικειότητα» στις σύγχρονες οικογενειακές σχέσεις

1. Από την ανισότητα στην ισότητα και από την ισότητα στη ρευστότητα

2. Από την ιδιωτικότητα ως προσωπικό χώρο (privacy) στην οικειότητα (intim)

3. Οι νέες μορφές συμβίωσης και η σεξουαλική προτίμηση των φύλων: μια νέα ιδιωτικότητα

§4. Ιδιωτική αυτονομία, τεχνητή γονιμοποίηση και διαπολιτισμικές σχέσεις ως σημεία αιχμής στις σύγχρονες οικογενειακές σχέσεις

Α. Η ιδιωτική αυτονομία και η αρχή της ισότητας των φύλων

Β. Οι νέες μορφές αναπαραγωγής και η αρχή της ισότητας των φύλων

Γ. Οι διαπολιτισμικές κοινωνίες και η αρχή της ισότητας των φύλων

ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ

Η ΕΜΦΥΛΗ ΙΣΟΤΗΤΑ

ΣΤΙΣ ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

§5. Τα όρια της συμβατικής ελευθερίας στο δίκαιο του διαζυγίου: Η έμφυλη ισότητα στο διαζύγιο

Α. Η ιδιωτική αυτονομία στο οικογενειακό δίκαιο

Β. Οι συμφωνίες των συζύγων για τις συνέπειες του διαζυγίου.

1. Το οντολογικό πρόβλημα: Το «γρήγορο» διαζύγιο

2. Το δογματικό πρόβλημα: Είναι επιτρεπτή η σύναψη συμφωνιών για τα αποτελέσματα του διαζυγίου;

3. Το δικονομικό πρόβλημα: Είναι δυνατή η μονομερής ανατροπή του συναινετικού διαζυγίου λόγω ελαττωμάτων της βούλησης –ή αθέτησης– των συμφωνιών για τις συνέπειες του διαζυγίου;

Γ. Ο χρόνος κατάρτισης των συμφωνιών ως κριτήριο για το κύρος τους

Δ. Οι συμφωνίες των συζύγων για τη διατροφή τους μετά το διαζύγιο

1. Σχετικά με τον τύπο της συμφωνίας

2. Σχετικά με το είδος της οφειλόμενης διατροφής

3. Το κύρος της παραίτησης από το δικαίωμα της μεταγαμιαίας διατροφής

Ε. Συμφωνίες των συζύγων για περιουσιακά ζητήματα

1. Συμφωνίες σχετικές με την αξίωση συμμετοχής στα αποκτή-

ματα

α. Ο χρόνος κατάρτισης των συμφωνιών και η νομική φύση τους

β. Η παραίτηση από την αξίωση συμμετοχής

Στ. Συμφωνίες των συζύγων για τη γονική μέριμνα και την επιμέλεια των τέκνων

1. Οι συμφωνίες για την άσκηση της γονικής μέριμνας γενικά

2. Η παραίτηση από το δικαίωμα άσκησης της γονικής μέριμνας

3. Συμφωνίες των γονέων σχετικές με τη διατροφή του τέκνου

α. Η συμφωνία για τη διατροφή και η δεσμευτικότητά της για το τέκνο

β. Η δεσμευτικότητά της σε σχέση με το ύψος της οφειλόμενης διατροφής

4. Συμφωνίες των γονέων για το όνομα του τέκνου κυρίως στη διάσταση

Ζ. Συμπερασματικές παρατηρήσεις: Η συμβατική ελευθερία των συζύγων και η έλλειψη «διαπραγματευτικής ισορροπίας»

§6. Φύλο και γενετική τεχνολογία: Ρυθμίσεις για το φύλο, το σώμα και τη μητρότητα

Α. Γενικά: Η «ιατρικοποίηση» της αναπαραγωγής και η έμφυλη ισότητα

Β. Ζητήματα σχετικά με το βιολογικό φύλο και το γεννητικό υλικό (χρωμόσωμα ΧΥ/ΧΧ, σπέρμα/ωάριο)

1. Η απαγόρευση της επιλογής φύλου

2. Ισότητα στη διακίνηση γεννητικού υλικού (σπέρμα/ωάριο): κοινωνική ή βιολογική ισότητα ανάμεσα στα φύλα;

Γ. Ζητήματα σχετικά με «το έγκυο σώμα» και το δικαίωμα αυτοδιάθεσης της γυναίκας

1. Το δικαίωμα της γυναίκας στην άμβλωση και τα σύγχρονα ζητήματα που ανακύπτουν

α. Το δικαίωμα άρνησης του γιατρού για λόγους συνείδησης

β. Η προστασία της ενημέρωσης για την αντισύλληψη ως ελευθερία έκφρασης

2. Νομικά και ηθικά διλήμματα στη σχέση μητέρας/εμβρύου

α. Γενετική βλάβη εμβρύου και παράλειψη διάγνωσης από το γιατρό: αξίωση αποζημίωσης για την κυοφορούσα, το κυοφορούμενο ή τους γονείς (πατέρα);

β. Αποβολή εμβρύου λόγω αυτοκινητικού ατυχήματος: Ηθική βλάβη για τη γυναίκα (βλάβη σώματος) ή ψυχική οδύνη για τους γονείς (θανάτωση προσώπου);

γ. Προγεννητικός ή προεμφυτευτικός έλεγχος υπό το πρίσμα της σχέσης μητέρας/εμβρύου

3. Η παρένθετη μητρότητα: Το σώμα μου, η ιδιοκτησία μου;

Δ. Ζητήματα σχετικά με το δικαίωμα στην ιατρική υποβοήθηση της αναπαραγωγής

1. Δικαίωμα στη μητρότητα και πατρότητα λόγω υπογονιμότητας ή γενικά δικαίωμα στην τεχνητή αναπαραγωγή;

α. Η απόφαση Evans κατά Ηνωμένου Βασιλείου του ΕΔΔΑ

β. Το δικαίωμα του άγαμου μοναχικού άνδρα να αποκτήσει παιδί με παρένθετη μητέρα

γ. Κατασκευάζοντας γονείς: Παιδί με δύο μητέρες (Βρετανία) και παιδί χωρίς μητέρα (Ελλάδα)

2. Δικαίωμα στη μητρότητα ή και υποχρέωση;

Ε. Συμπέρασμα: Νοείται ισότητα στις βιολογικές διαφορές;

1. Η οικογένεια και η (α)σεξουαλική αναπαραγωγή

2. Η «μήτρα» της γυναίκας ως νέος δημόσιος χώρος

§7. Διαπολιτισμικές σχέσεις: Νεότερα ζητήματα στο δίκαιο της σύναψης γάμου και του διαζυγίου

Α. Ζητήματα σχετικά με τη θρησκευτική ελευθερία και την έμφυλη ισότητα στο δίκαιο του γάμου

Β. Νεότερα ζητήματα στο δίκαιο της σύναψης του γάμου

1. Οι γάμοι ανήλικων γυναικών και το ελάχιστο όριο ηλικίας για γάμο

2. Η ελαττωματικότητα του γάμου σε περίπτωση (εκούσιας ή νόμιμης) αντιπροσώπευσης

3. Η μη αντίθεση στη δημόσια τάξη των προϋποθέσεων του θρησκευτικού γάμου κατά το άρθρο 1367 §3 ΑΚ

4. Η πλάνη σχετικά με τις «φυσικές» ιδιότητες του συζύγου

Γ. Ζητήματα σχετικά με το υποκειμενικό πεδίο εφαρμογής της σαρίας στην Ελλάδα

1. Πολιτικοί γάμοι ελλήνων/ελληνίδων μουσουλμάνων

2. Γάμοι αλλοδαπών μουσουλμάνων που αποκτούν ελληνική ιθαγένεια

Δ. Ζητήματα σχετικά με την εικονικότητα στο γάμο με αφορμή το δικαίωμα παραμονής ή οικογενειακής επανένωσης

Ε. Γάμος και σύμφωνο συμβίωσης ομόφυλων ατόμων: ζήτημα ισότητας των φύλων ή ζήτημα σεξουαλικής ελευθερίας;

ΣΤ. Ζητήματα σχετικά με την πνευματική λύση του θρησκευτικού γάμου

1. To ζήτημα του ιδιωτικού διαζυγίου (ταλάχ/tala’h) στους μουσουλμάνους

2. Το ζήτημα της πνευματικής λύσης του θρησκευτικού γάμου.

α. Η πνευματική λύση για τους έλληνες ορθοδόξους

β. Η πνευματική λύση στους ισραηλίτες με το «γκετ/get» από τον άνδρα

Ζ. Συμπέρασμα: Ο σεβασμός της θρησκευτικής ετερότητας έχει ως όριο την αρχή της ισότητας των φύλων

§8. Επίλογος: Η συνάρθρωση της ελευθερίας με την ισότητα στις προσωπικές σχέσεις των συζύγων (γάμο/διαζύγιο) ή περί επιτρεπτού και ανεπίτρεπτου;

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΛΗΜΜΑΤΙΚΟ ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ