Α. Γκατζηρούλης, Η συμμετοχή του ανηλίκου στις συναλλαγές και στο πλαίσιο της πολιτικής δίκης, 2005

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

§ 1. Η σημασία της ηλικίας για το δίκαιο

Ι. Γενικά

ΙΙ. Η παρουσία της ηλικίας σε επιμέρους κλάδους δικαίου

Α. Περιπτώσεις από το δημόσιο δίκαιο

1. Συνταγματικό δίκαιο

2. Δικονομικό δίκαιο

3. Ποινικό δίκαιο

4. Σωφρονιστικό δίκαιο

5. Συλλογικό εργατικό δίκαιο

6. Διεθνές δίκαιο

Β. Περιπτώσεις από το ιδιωτικό δίκαιο

1. Εμπορικό δίκαιο

2. Ατομικό εργατικό δίκαιο

§ 2. Η ηλικία στο αστικό δίκαιο. Διάκριση «ανηλικότητα-ενηλικότητα»

Ι. Ιστορικές αναφορές με σύγχρονη σημασία

ΙΙ. Η ρύθμιση του Αστικού Κώδικα

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ

Η ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΟΥ ΑΝΗΛΙΚΟΥ ΣΤΙΣ ΣΥΝΑΛΛΑΓΕΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α΄

DE LEGE LATA ΔΙΑΒΑΘΜΙΣΗ ΤΗΣ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑΣ

ΑΥΤΟΠΡΟΣΩΠΗΣ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ

§ 1. Προσδιορισμός και έκταση της συμμετοχής

§ 2. Οι μορφές της παρουσίας του ανηλίκου στις συναλλαγές

Ι. Η αυτοπρόσωπη συμμετοχή

Α. Από τη γέννηση μέχρι το δέκατο έτος της ηλικίας (128 αρ. 1 ΑΚ)

Β. Από το δέκατο έτος της ηλικίας μέχρι την ενηλικίωση (134-137 ΑΚ)

ΙΙ. Η συμμετοχή δια μέσου των νόμιμων αντιπροσώπων

Α. Οι φορείς της νόμιμης αντιπροσώπευσης

Β. Έκταση της νόμιμης αντιπροσώπευσης

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β΄

ΕΝΟΧΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΜΟΡΦΕΣ ΑΥΤΟΠΡΟΣΩΠΗΣ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ

§ 1. Ο ανήλικος που συμπλήρωσε το δέκατο έτος της ηλικίας του (134 ΑΚ)

Ι. Η γενική ρήτρα «έννομο όφελος»

ΙΙ. Εφαρμογή της γενικής ρήτρας. Περιπτωσιολογία

Α. Δικαιοπραξίες που δεν μπορεί να επιχειρήσει αυτοπροσώπως ο υπερδεκαετής ανήλικος

1. Επαχθείς συμβάσεις. Ειδικότερα οι τέλειες αμφοτεροβαρείς

α. Πώληση

β. Μίσθωση πράγματος

γ. Εταιρία

2. Χαριστικές συμβάσεις. Ειδικότερα οι ετεροβαρείς

α. Δωρεά

β. Εγγύηση

γ. Δάνειο

δ. Χρησιδάνειο

ε. Παρακαταθήκη

στ. Εντολή

3. Συμβάσεις μεταβίβασης ενοχικών σχέσεων

α. Εκχώρηση απαίτησης

β. Αναδοχή χρέους

4. Συμβάσεις και άλλες νομικές πράξεις απόσβεσης ενοχικών σχέσεων

α. Καταβολή

β. Δόση αντί καταβολής – Υπόσχεση αντί ή χάρη καταβολής

γ. Ανανέωση

δ. Συμψηφισμός

ε. Άφεση χρέους – Αρνητική αναγνωριστική σύμβαση

στ. Υπαναχώρηση, ανάκληση, καταγγελία

5. Εύρος της γενικής ρήτρας.

Β. Δίκαιες νομικές πράξεις που μπορεί να επιχειρήσει αυτοπροσώπως ο υπερδεκαετής ανήλικος

1. Δικαιοπραξίες

2. Οιονεί δικαιοπραξίες

3. Υλικές πράξεις

Γ. Πράξεις που είναι αδιάφορες για τη γενική ρήτρα του άρθρου 134 ΑΚ. Ουδέτερες δικαιοπραξίες

§ 2. Ο ανήλικος που συμπλήρωσε το δέκατο τέταρτο έτος της ηλικίας του (135 ΑΚ)

Ι. Λόγοι περαιτέρω de lege lata διεύρυνσης της δικαιοπρακτικής ικανότητας

ΙΙ. Προϋποθέσεις εφαρμογής της διάταξης του άρθρου 135 ΑΚ

Α. Η συμπλήρωση του δέκατου τέταρτου έτους της ηλικίας

Β. Η προέλευση των εισοδημάτων του ανηλίκου

1. Κέρδη από την προσωπική του εργασία

2. Αντικείμενα που του δόθηκαν για ελεύθερη χρήση

3. Αντικείμενα που του δόθηκαν για ελεύθερη διάθεση

α. Δωρεές ή κληρονομίες που περιήλθαν στον ανήλικο

β. «Συναίνεση» των νόμιμων αντιπροσώπων στην ελεύθερη διάθεση από τον ανήλικο

ΙΙΙ. Οι τρόποι της ελεύθερης διάθεσης

Α. Με εν ζωή δικαιοπραξίες

Β. Με διαθήκη

IV. Η θέση του νόμιμου αντιπροσώπου

§ 3. Ο ανήλικος που συμπλήρωσε το δέκατο πέμπτο έτος της ηλικίας του (136 ΑΚ)

Ι. Ο ανήλικος εργαζόμενος

ΙΙ. Η σύναψη σύμβασης εργασίας από τον ανήλικο

§ 4. Ο έγγαμος ανήλικος (137 ΑΚ)

Ι. Οι προϋποθέσεις ενεργοποίησης του άρθρου 137 ΑΚ

Α. Η σύναψη υποστατού γάμου

1. Συμπλήρωση του δέκατου έτους της ηλικίας

2. Αίτηση για χορήγηση άδειας γάμου

3. Ύπαρξη σπουδαίου λόγου για τη σύναψη του γάμου

4. Δικαστική απόφαση μετά από ακρόαση

Β. Το περιεχόμενο των δικαιοπραξιών του έγγαμου ανηλίκου

1. Η συντήρηση ή βελτίωση της περιουσίας του

2. Η αντιμετώπιση των αναγκών της προσωπικής του συντήρησης, εκπαίδευσης και των τρεχουσών αναγκών της οικογένειάς του

3. Η εκμίσθωση των ακινήτων του

4. Είσπραξη των εισοδημάτων από την περιουσία του

ΙΙ. Σκέψεις για τη «δυναμική» της διάταξης

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ΄

Η ΕΝΝΟΜΗ ΕΞΟΥΣΙΑΣΗ ΠΡΑΓΜΑΤΩΝ ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΝΗΛΙΚΟ

§ 1. Ο ανήλικος ως υποκείμενο των εμπράγματων σχέσεων

§ 2. Ο ανήλικος νομέας

Ι. Γενικά

ΙΙ. Κτήση νομής από ανήλικο

Α. Πρωτότυπη κτήση νομής

1. Η άποψη για τον δικαιοπρακτικό χαρακτήρα της κτήσης

2. Η άποψη για τον υλικό χαρακτήρα της κτήσης

3. Συμπέρασμα

Β. Παράγωγη κτήση νομής

1. Υλική παράδοση της νομής

α. Η κρατούσα άποψη

β. Η αντίθετη άποψη

2. Παράδοση με συμφωνία

ΙΙΙ. Η προστασία της νομής από τον ανήλικο

IV. Ο ανήλικος επιλήψιμος νομέας

§ 3. Ο ανήλικος κύριος

Ι. Πρωτότυπη κτήση κυριότητας από ανήλικο

Α. Κατάληψη αδέσποτου κινητού

Β. Εύρεση απολωλότος κινητού

Γ. Κτήση θησαυρού

Δ. Παραγωγή νέων πραγμάτων με ένωση και ειδοποιία

1. Ένωση κινητού με ακίνητο

2. Ένωση κινητού με κινητό

3. Ειδοποιία. Η δημιουργία έργων πνευματικής ιδιοκτησίας

ΙΙ. Παράγωγη κτήση κυριότητας από ανήλικο

Α. Μεταβίβαση ακινήτου με σύμβαση

1. Ο ανήλικος μεταβιβάζων

2. Ο ανήλικος αποκτών

Β. Μεταβίβαση και απόκτηση κινητών πραγμάτων

§ 4. Ο ανήλικος δικαιούχος ή υπόχρεος πραγματικών δουλειών

Ι. Ο ανήλικος κύριος του δεσπόζοντος ακινήτου

ΙΙ. Ο ανήλικος κύριος του δουλεύοντος ακινήτου

§ 5. Ο ανήλικος δικαιούχος ή υπόχρεος προσωπικών δουλειών

Ι. Επικαρπία

Α. Ο ανήλικος ψιλός κύριος

Β. Ο ανήλικος επικαρπωτής

ΙΙ. Οίκηση

ΙΙΙ. Περιορισμένες προσωπικές δουλείες

§ 6. Ο ανήλικος παρέχων ή αποδεχόμενος εμπράγματη ασφάλεια

Ι. Ενέχυρο

Α. Ο ανήλικος ενεχυρικός οφειλέτης

Β. Ο ανήλικος ενεχυρούχος δανειστής

ΙΙ. Υποθήκη

Α. Ο ανήλικος παραχωρών υποθήκη

Β. Ο ανήλικος ενυπόθηκος δανειστής

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ΄

Ο ΑΝΗΛΙΚΟΣ ΣΤΗΝ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΗ ΔΙΑΔΟΧΗ

§ 1. Προσδιορισμός του αντικειμένου της συμμετοχής

§ 2. Ο ανήλικος κληρονομούμενος

Ι. Ο ανήλικος διαθέτης

Α. Η αρχή της ελευθερίας της αιτία θανάτου διάθεσης ως θεμέλιο της σχετικής ρύθμισης

Β. Απόλυτη αδυναμία ρύθμισης των κληρονομικών σχέσεων του ανηλίκου με διαθήκη

1. Απαγόρευση αυτοπρόσωπης σύνταξης διαθήκης

2. Απαγόρευση σύνταξης διαθήκης και με αντιπρόσωπο

3. Τρόποι εξακρίβωσης της ανηλικότητας σε διαθήκη

α. Ιδιόγραφη διαθήκη

β. Δημόσια διαθήκη

γ. Μυστική διαθήκη

4. Απαραίτητη η δημοσίευση παρά την ακυρότητα της διαθήκης

ΙΙ. Ο εξ αδιαθέτου ανήλικος κληρονομούμενος

ΙΙΙ. Η συνταγματικότητα του άρθρου 1719 αρ. 1 ΑΚ

§ 3. Ο ανήλικος κληρονόμος

Ι. Η ικανότητα του ανηλίκου να κληρονομήσει

ΙΙ. Αποδοχή της κληρονομίας που επάγεται σε ανήλικο

Α. Ανικανότητα αυτοπρόσωπης αποδοχής

Β. Η αποκλειστική παρεμβολή των νόμιμων αντιπροσώπων

1. Διατυπώσεις για την προστασία του ανήλικου κληρονόμου

2. Ασφαλιστική δικλίδα προστασίας του ανήλικου κληρονόμου. Η αποδοχή της κληρονομίας με το ευεργέτημα της απογραφής

ΙΙΙ. Αποποίηση της κληρονομίας που επάγεται σε ανήλικο

IV. Παραίτηση ανηλίκου από τη νόμιμή του μοίρα

§ 4. Ο ανήλικος κληροδόχος

Ι. Αποποίηση της κληροδοσίας

ΙΙ. Αποδοχή της κληροδοσίας

§ 5. Ο ανήλικος καταπιστευματοδόχος

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ε΄

ΑΠΟ ΤΟ ΓΡΑΜΜΑ ΣΤΟ ΠΝΕΥΜΑ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ

ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΩΝ DE LEGE LATA ΡΥΘΜΙΣΕΩΝ – ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ DE LEGE FERENDA

§ 1. Η ακυρότητα ως συνέπεια της δικαιοπρακτικής ανικανότητας του ανηλίκου

Ι. Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της ακυρότητας

Α. Γενική

1. Ως προς τη σχέση της δήλωσης βούλησης με τη δικαιοπραξία

2. Ως προς το είδος της δικαιοπραξίας

3. Επίδραση στις πράξεις βούλησης και σε άλλες δίκαιες πράξεις

Β. Αρχική

ΙΙ. Η ακυρότητα του άρθρου 130 ΑΚ ως νόμιμος περιορισμός της αρχής της ιδιωτικής αυτονομίας

Α. Γενικά

Β. Η ανηλικότητα ως περιορισμός των ειδικών ικανοτήτων δικαίου

1. Λόγοι προστασίας του ανηλίκου

2. Λόγοι ασφάλειας δικαίου και προστασίας των συναλλαγών

3. Λόγοι προστασίας της οικογένειας του ανηλίκου

Γ. Συμπέρασμα

§ 2. Οι συνέπειες της ακυρότητας των δικαιοπραξιών των ανηλίκων και οι προσπάθειες αντιμετώπισής τους

Ι. Δυνατότητες αποκατάστασης των αποτελεσμάτων της ακυρότητας

Α. Προστασία με βάση τον σκοπό της παραβιασθείσας διάταξης

1. Οι θεωρίες για τον απόλυτο ή σχετικό χαρακτήρα της ακυρότητας

2. Η εκατέρωθεν θεμελίωση

α. Επιχειρήματα υπέρ της απόλυτης ακυρότητας

β. Επιχειρήματα υπέρ της σχετικής ακυρότητας

γ. Κριτική των απόψεων

Β. Δυνατότητες θεραπείας της ακυρότητας του άρθρου 130 ΑΚ

1. Η άποψη για τη θεραπεία της ακυρότητας

2. Η άποψη για το αθεράπευτο της ακυρότητας

Γ. Προστασία με βάση τις διατάξεις για τον αδικαιολόγητο πλουτισμό

Δ. Δυνατότητες αποζημίωσης κατά του ανηλίκου

ΙΙ. Δυνατότητες αποφυγής της ακυρότητας. De lege ferenda προτάσεις διεύρυνσης της δικαιοπρακτικής ικανότητας του ανηλίκου

Α. Η θεωρία των «εν τοις πράγμασι» συμβατικών σχέσεων

1. Το περιεχόμενο της θεωρίας

2. Η θέση της θεωρίας στο ιδιωτικό δίκαιο

Β. Ο ανήλικος ως άγγελος

1. Η θεμελίωση της άποψης

2. Η κριτική με βάση τα δεδομένα του ΑΚ

Γ. Ο ανήλικος ως εκούσιος αντιπρόσωπος του νόμιμου αντιπροσώπου του

1. Η αξιοποίηση του άρθρου 213 ΑΚ

2. Η σχέση της άποψης με το γράμμα και το πνεύμα του νόμου

Δ. Η θεωρητική κατασκευή της «ad hoc χειραφεσίας»

1. Η θεμελίωση σε προηγούμενα νομοθετικά δεδομένα

2. Η χειραφεσία ανηλίκου μετά τον ν. 1329/1983

Ε. Διεύρυνση της γενικής ρήτρας «έννομο όφελος»

1. Άποψη για το οικονομικό και όχι έννομο όφελος του ανηλίκου

2. Η γενική ρήτρα «έννομο όφελος» από μια σύγχρονη αντιμετώπιση

§ 3. Η μετάθεση του προβληματισμού προς την προστασία από την εγκυρότητα των δικαιοπραξιών

Ι. Προϊδεασμός

ΙΙ. Νομοθετική πρωτοβουλία αντιμετώπισης του ζητήματος

Α. Το άρθρο 1629a γερμΑΚ

Β. Οι προϋποθέσεις και οι έννομες συνέπειες της διάταξης

Γ. Κριτική

1. Η θέση της γερμανικής θεωρίας

2. Σκέψεις για εισαγωγή παρόμοιας διάταξης στον ελληνικό ΑΚ

α. Για την αποδοχή κληρονομίας

β. Για τις εν ζωή δικαιοπραξίες

§ 4. Τελικά συμπεράσματα

ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ

Η ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΟΥ ΑΝΗΛΙΚΟΥ ΣΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΔΙΚΗ

§ 1. Ο ανήλικος διάδικος

Ι. Ικανότητα διαδίκου

ΙΙ. Ιδιότητα διαδίκου

§ 2. Η ικανότητα δικαστικής παράστασης του ανηλίκου

Ι. Ο κανόνας: η ανικανότητα δικαστικής παράστασης

ΙΙ. Η εξαίρεση: η ικανότητα δικαστικής παράστασης

Α. Η γενική ικανότητα

1. Ο υπερδεκαετής ανήλικος (63 § 1 εδ. β ΚΠολΔ, 134 ΑΚ)

2. Ο υπερδεκατετραετής ανήλικος (63 § 1 εδ. β ΚΠολΔ, 135 ΑΚ)

3. Ο υπερδεκαπενταετής εργαζόμενος ανήλικος (63 § 1 εδ. β ΚΠολΔ, 136 ΑΚ)

4. Ο έγγαμος ανήλικος (63 § 1 εδ. β ΚΠολΔ, 137 ΑΚ)

Β. Ειδικές ικανότητες δικαστικής παράστασης

1. Στις ειδικές διαδικασίες

2. Στα ασφαλιστικά μέτρα

3. Στην εκούσια δικαιοδοσία

α. Ικανότητα δικαστικής παράστασης του ανηλίκου για την άδεια σύναψης γάμου

β. Συνέχεια του προβληματισμού σε σχέση και με τη δικαστική παράσταση του ανηλίκου κατά την τέλεση και τη λύση της υιοθεσίας

γ. Ικανότητα δικαστικής παράστασης κατά τη διαδικασία υποβολής σε δικαστική συμπαράσταση

δ. Ικανότητα δικαστικής παράστασης κατά τη χορήγηση της άδειας για σύναψη σύμβασης εργασίας

4. Στην αναγκαστική εκτέλεση

α. Ο ανήλικος ως υποκείμενο της εκτελεστικής διαδικασίας

β. Στη δίκη των ανακοπών

γ. Προσωπική κράτηση ανηλίκου

Γ. Οι εξουσίες του ικανού για δικαστική παράσταση ανηλίκου

ΙΙΙ. Η συνέπεια της έλλειψης της ικανότητας δικαστικής παράστασης του ανηλίκου

§ 3. Η δικαστική εκπροσώπηση του ανηλίκου

Ι. Οι νόμιμοι αντιπρόσωποι

Α. Οι φορείς της δικαστικής εκπροσώπησης του ανηλίκου

Β. Η θέση του νόμιμου αντιπροσώπου στη δίκη του ανηλίκου

ΙΙ. Η επίδραση του προσώπου του νόμιμου αντιπροσώπου

ΙΙΙ. Διατυπώσεις δικαστικής εκπροσώπησης του ανηλίκου

IV. Η επίδραση των ελλείψεων της νόμιμης δικαστικής εκπροσώπησης

§ 4. Μεταβολές στη διαδικαστική εμφάνιση του ανηλίκου και του νόμιμου αντιπροσώπου του

Ι. Ενηλικίωση του διαδίκου

ΙΙ. Μεταβολές στο πρόσωπο του νόμιμου αντιπροσώπου

ΙΙΙ. Μεταβολές στο πρόσωπο του δικαστικού πληρεξουσίου

§ 5. Ειδικότερα ζητήματα συμμετοχής του ανηλίκου στην πολιτική δίκη

Ι. Ο ανήλικος μάρτυρας

ΙΙ. Δικαστική ακρόαση του ανηλίκου

ΙΙΙ. Αναγκαστική εκτέλεση για την απόδοση ή παράδοση τέκνου

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΛΗΜΜΑΤΩΝ