Επιχειρήσεις και Ανθρώπινα Δικαιώματα: Διακυβέρνηση, Ευθύνη και Βιώσιμη Ανάπτυξη

Γενικά

Πώς μπορεί να συνδέονται μεταξύ τους ο σουηδικός γίγαντας επίπλων IKEA και η αμερικανική αλυσίδα καφέ Starbucks στη Σαουδική Αραβία και τα φραουλοχώραφα στη Μανωλάδα της Ηλείας ή, ακόμη, οι μεγάλες αθλητικές διοργανώσεις, όπως για παράδειγμα το Παγκόσμιο Κύπελλο της FIFA στο Κατάρ; Και τι σχέση έχουν με τους Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης (SDGs) του ΟΗΕ, την κλιματική αλλαγή ή τα ανθρώπινα δικαιώματα—ιδιαίτερα αυτά που αφορούν τις γυναίκες και τα κορίτσια; Και πού ακριβώς μπαίνουν στη συζήτηση, σε αυτό το πλαίσιο, συγκεκριμένες ευάλωτες ομάδες, όπως οι αυτόχθονες πληθυσμοί, καθώς και οι υπερασπιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων;

Με μια πρώτη ματιά, θα έλεγε κανείς πως δύσκολα συνδέονται μεταξύ τους τα πιο πάνω παραδείγματα. Ωστόσο, όπως θα επιχειρήσει να αναδείξει το παρόν σεμινάριο, αυτό δεν ισχύει. Έχουν βαθιά σύνδεση μεταξύ τους και συνδετικός τους κρίκος είναι ο σεβασμός των δικαιωμάτων του ανθρώπου και, ειδικότερα, η συζήτηση γύρω από τις επιχειρήσεις και τα ανθρώπινα δικαιώματα (business and human rights, BHR). Το παρόν σεμινάριο φιλοδοξεί να εμβαθύνει σε καίρια ζητήματα που δίνουν απαντήσεις στα ερωτήματα αυτά, επιχειρώντας να εξηγήσει πως φαινομενικά άσχετα ζητήματα αποτελούν μέρος ενός πολύ μεγαλύτερου συνόλου. ...

Στη δεκαετία του 1990, όταν το πεδίο των επιχειρήσεων και ανθρωπίνων δικαιωμάτων αναδύθηκε ως ένα ευρύ διεθνές κίνημα και αντικείμενο επιστημονικής συζήτησης, τα ανθρώπινα δικαιώματα και οι επιχειρήσεις θεωρούνταν ακόμα ως δύο εντελώς ξεχωριστοί τομείς. Τα ανθρώπινα δικαιώματα αντιμετωπίζονταν ως υποχρέωση των Κρατών, ενώ οι επιχειρήσεις, αν και άρχισαν να υιοθετούν την ιδέα της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης (corporate social responsibility, CSR), δεν θεωρούσαν συνήθως τα ανθρώπινα δικαιώματα ως μέρος αυτής της ευθύνης. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα όσοι ασχολούνταν με τις επιχειρήσεις και την εταιρική ευθύνη, τόσο στην πράξη όσο και στη θεωρία, σπάνια (ή ποτέ) να υιοθετούν μια προσέγγιση που να εστιάζει στα ανθρώπινα δικαιώματα. Για αυτούς, τα ανθρώπινα δικαιώματα ήταν μέρος του ευρύτερου νομικού, ρυθμιστικού και πολιτικού πλαισίου μέσα στο οποίο εντάσσονται οι εταιρικές πρακτικές, αλλά δεν αποτελούσαν αυτά καθεαυτά μέρος της εταιρικής ευθύνης. Με άλλα λόγια, τα ανθρώπινα δικαιώματα θεωρούνταν υπόθεση των Κρατών και όχι κάτι που αφορά – ή πολύ περισσότερο δεσμεύει – τις επιχειρήσεις.

Τρεις δεκαετίες αργότερα, η κατάσταση έχει αλλάξει σημαντικά. Οι Κατευθυντήριες Αρχές των Ηνωμένων Εθνών για τις Επιχειρήσεις και τα Ανθρώπινα Δικαιώματα (UNGPs), προϊόν χρόνων ακούραστης εργασίας και επίμονων προσπαθειών από υποστηρικτές του πεδίου των δικαιωμάτων του ανθρώπου στις επιχειρήσεις, έχουν αλλάξει την αντίληψη αυτή και έχουν οδηγήσει σε ένα ευρύτερο consensus ότι οι επιχειρήσεις έχουν την ευθύνη τουλάχιστον να σέβονται τα ανθρώπινα δικαιώματα. Δεδομένου του βαθιά ριζωμένου κρατικοκεντρισμού που είχε διαμορφώσει τη θεωρία και την πρακτική των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στο παρελθόν, αυτή είναι μια ιδιαίτερα σημαντική εξέλιξη. Υπάρχει πλέον μια διεθνής τάση προς την υιοθέτηση εθνικής νομοθεσίας για τη Δέουσα Επιμέλεια στα Ανθρώπινα Δικαιώματα (Human Rights Due Diligence, HRDD). Η ΕΕ αναμφίβολα θα διαδραματίσει κεντρικό ρόλο στην εδραίωση αυτής της τάσης και στην καθιέρωση της υποχρεωτικής HRDD ως διεθνούς προτύπου.

Παρόλα αυτά, η αποτελεσματική προστασία των δικαιωμάτων του ανθρώπου σε παγκόσμιο επίπεδο εμφανίζει δυστυχώς περισσότερες – ενώ θα περίμενε κανείς το αντίστροφο – προκλήσεις τα τελευταία χρόνια, καθώς, πρώτον, η άνοδος του λαϊκισμού έθεσε – και εξακολουθεί να θέτει – υπό πίεση τα ανθρώπινα δικαιώματα και τα δημοκρατικά κινήματα παντού και, δεύτερον, η πανδημία COVID-19 αύξησε την έκθεση των ευάλωτων ομάδων επιδεινώνοντας τις ανισότητες στον κόσμο. Πρέπει όμως να αναγνωρίσουμε ότι οι επιχειρήσεις έχουν επανειλημμένα τοποθετηθεί ως προοδευτικές δυνάμεις που αντιπαρατίθενται σε κυβερνητικές πολιτικές που υποβαθμίζουν τα δικαιώματα του ανθρώπου, υποστηρίζουν δημοκρατικά κινήματα και τάσσονται κατά της ξενοφοβίας, του ρατσισμού και άλλων μορφών παρενόχλησης, περιθωριοποίησης και διακρίσεων που βασίζονται στο μίσος. Αυτός ο εταιρικός «ακτιβισμός» παρατηρείται όλο και πιο συχνά τα τελευταία χρόνια. Για παράδειγμα, δεν είναι λίγες οι επιχειρήσεις που έχουν υποστηρίξει την κοινότητα ΛΟΑΤΚΙ+ και έχουν αναδειχθεί σε προοδευτικές δυνάμεις στην αντιμετώπιση της περιθωριοποίησης των μελών τους.

Κάπως παράδοξα, λοιπόν, θα λέγαμε, για να μάθουμε το πεδίο των επιχειρήσεων και ανθρώπινα δικαιώματα φαίνεται να είναι αναγκαίο, σε κάποιες περιπτώσεις, να «ξεμάθουμε» ό,τι γνωρίζαμε τόσο για τις επιχειρήσεις όσο και για τα ανθρώπινα δικαιώματα, τουλάχιστον σε κάποιο βαθμό. Αυτό συμβαίνει επειδή οι συνήθεις τρόποι επιχειρηματικής δραστηριότητας συχνά δημιουργούν ευνοϊκές συνθήκες για παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων από τις επιχειρήσεις. Ενώ ταυτόχρονα, οι αδυναμίες του τρέχοντος διεθνούς νομικού συστήματος επιτρέπουν την πραγματοποίηση των παραβιάσεων αυτών χωρίς συνέπειες. Συνεπώς, αν θέλουμε μια ουσιαστική συζήτηση γύρω από επιχειρήσεις και τα ανθρώπινα δικαιώματα, πρέπει να μάθουμε αλλά και να «ξεμάθουμε» ορισμένες καθιερωμένες γνώσεις, προκειμένου να δημιουργήσουμε χώρο για νέες, καινοτόμες ιδέες.

Περισσότερα » « Λιγότερα

Σε ποιους απευθύνεται

Στόχος

Κατά την έναρξη των μαθημάτων θα παρασχεθεί βιβλιογραφικό και νομολογιακό υλικό. Οι συμμετέχοντες θα έχουν, ακόμη, καθόλη τη διάρκεια του Εκπαιδευτικού Σεμιναρίου, πρόσβαση στη βάση νομικών δεδομένων sakkoulas-online.

Κατά την ολοκλήρωση του Εκπαιδευτικού Σεμιναρίου θα παρέχονται στους συμμετέχοντες Βεβαιώσεις Συμμετοχής, υπογραμμένες από την διδάσκουσα.

Οι Εκδόσεις Σάκκουλα ΑΕ διατηρούν το δικαίωμα α) να αναβάλουν την πραγματοποίηση του Εκπαιδευτικού Σεμιναρίου ή β) να ματαιώσουν την προγραμματισμένη πραγματοποίηση αυτού έως δύο (2) τουλάχιστον ημερολογιακές ημέρες πριν από την έναρξη του Εκπαιδευτικού Σεμιναρίου σε περίπτωση που καθίσταται αδύνατη η πραγματοποίησή του από οποιαδήποτε αιτία.